حضور و اثربخشی اعضاء هیأت علمی رشته علم اطلاعات و دانش‏شناسی دانشگاه‏های ایران در وب و رابطه آن با کسب امتیازهای مادی و معنوی از دیدگاه نظریه قشربندی اجتماعی در علم

زمینه/هدف: یکی از زمینه‏های پژوهش در قلمرو وب‏سنجی مطالعه میزان حضور و اثربخشی وبی دانشمندان است. با توجه به اینکه اطلاعات دقیقی در زمینه میزان و چگونگی حضور و اثربخشی اعضاء هیأت علمی علم اطلاعات و دانش‏شناسی ایران در دست نیست، پژوهش حاضر به این مسأله اساسی می‏پردازد. افزون‏ بر این، وضعیت این مسأله در ارتباط با عملکرد علمی و حرفه‏ای جامعه پژوهش مشخص نیست. بنابراین، هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان و چگونگی حضور و اثربخشی اعضاء هیأت علمی رشته علم اطلاعات و دانش‏شناسی ایران و پی‏بردن به رابطه آن با کسب امتیازهای مادی و معنوی در چارچوب نظریه قشربندی اجتماعی در علم و ترسیم قشرهای جامعه پژوهش حاضر می باشد. روش‏شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی است و به دو روش پیمایشی با رویکرد توصیفی و وب‏سنجی انجام می‏شود. جامعه پژوهش را کلیه اعضاء هیأت علمی شاغل در گروه های آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی ایران دارای مدرک تحصیلی دکتری تخصصی و مرتبه استادیاری به بالا و نیز دارای تولیدات علمی و استنادهای وبی آن ها تشکیل می‏دهند. از سیاهه وارسی برای گردآوری داده‏های وبی در مورد زمینه‏های حضور آثار و پرسشنامه به منظور جمع‏آوری داده‏های مربوط به فعالیت‏های علمی و حرفه‏ای استفاده شده است. همچنین گردآوری داده‏های وبی در بستر سه پایگاه گوگل، گوگل پژوهشگر و نمایه استنادی علوم ایران انجام گرفت. داده ها با استفاده از روش‏های آمار توصیفی مانند توزیع فراوانی، درصد، میانگین و همبستگی اسپیرمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‏ها: تحلیل داده‏ها نشان داد که از نظر میزان حضور و اثربخشی برای مجموع آثار فارسی و انگلیسی اعضاء هیأت علمی گروه‏های دانشگاه‏های فردوسی مشهد، شهید چمران اهواز، شیراز، خوارزمی و دانشگاه آزاد اسلامی بیشترین حضور را در قشر مرکزی دارند. یافته‏ها درخصوص زمینه‏های حضور مجموع آثار جامعه پژوهش در گوگل حاکی از آن است که زمینه‏های حضور پایگاه اطلاعات علمی، خود استنادی و وب‏سایت‏های دانشگاهی جایگاه‏های نخست تا سوم را به خود اختصاص داده‏اند. تحلیل داده‏ها همچنین تفاوت بین میزان حضور و اثربخشی جامعه پژوهش و محل اخذ مدرک دکتری از داخل و خارج را تأیید نمود. در ادامه مشخص شد که بین میزان حضور و اثربخشی جامعه پژوهش با مرتبه علمی تفاوت وجود دارد. در مورد فرضیه نخست مشخص شد که بین میزان حضور و اثربخشی جامعه پژوهش رابطه معنی‏دار وجود دارد. تحلیل داده‏ها در خصوص فرضیه دوم نیز نشان داد که بین میزان حضور جامعه پژوهش و حضور آثار آنها در گوگل رابطه معنی‏دار است. در مورد فرضیه سوم نیز رابطه بین قشربندی مبتنی بر عملکرد علمی و حرفه‏ای و قشربندی وبی تأیید گردید. نتایج: تحلیل نتایج حاکی از آن است که دانش‏آموختگی در خارج از کشور، تسلط به زبان انگلیسی، نگارش مقاله‏های گروهی با دانشمندان بین‏المللی، عضویت در گروه‏های پژوهشی معتبر، اشتغال در گروه‏های آموزشی پر سابقه و دارای تحصیلات تکمیلی از علت‏های اصلی حضور برخی از اعضاء جامعه پژوهش در قشر مرکزی به شمار می‏آید. همچنین، داشتن وبلاگ یا وب‏سایت شخصی روز آمد و دارای محتوا، عضویت در شبکه‏های اجتماعی علمی و پایگاه اطلاعاتی برخی از علت‏های اصلی میزان حضور بالای آثار در موتور کاوش گوگل می‏باشد. کاربردهای احتمالی: در کنار شاخص‏های سنتی موسسه اطلاعات علمی، با استفاده از شاخص ارزیابی جدید مطرح شده با عنوان "شاخص حضور و اثربخشی وبی" می‏توان دانشمندان، دانشگاه‏ها و کشورها را ارزیابی و پایش نمود. اصالت/ ارزش: پژوهش حاضر چارچوب نظری نوینی برای انجام پژوهش معرفی کرده است. همچنین نتایج بدست آمده از آن تصویری روشن از وضعیت کنونی جامعه پژوهش هم از جنبه حضور و اثربخشی در وب و هم از نظر عملکرد علمی و حرفه‏ای ارائه نمود. افزون بر این، پیشنهادهای کاربردی برخاسته از این پایان‏نامه می‏تواند به عنوان نقشه راهی برای دانشمندان جوان و کم سابقه قلمروهای علمی مختلف ارائه نماید. به بیان دیگر، آنها می‏توانند با استفاده نتایج بدست آمده در این پژوهش و توجه به عوامل و علت‏های موفقیت برخی از افراد جامعه پژوهش از آنها ایده گرفته و در زندگی علمی و حرفه‏ای خود از این الگوها استفاده نمایند.